Ziwa Edouard, linalogawanywa kati ya Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo na Uganda, lilitarajiwa kuwa mfano wa kuigwa wa ushirikiano wa mipaka. Mnamo mwaka wa 2018, mataifa haya mawili yalitia saini mkataba wa pande mbili wenye matumaini makubwa, ukilenga usimamizi wa pamoja na endelevu wa rasilimali za uvuvi na ufugaji wa samaki katika mabonde ya maziwa Edouard na Albert. Hata hivyo, miaka saba baadaye, ahadi hiyo imezama katika kusahaulika, ikiacha nafasi kwa hali ya kutoaminiana na mvutano wa kijeshi unaojirudia.

Tarehe 2 Oktoba 2025, mapigano mapya yalizuka kati ya vikosi vya majini vya Kongo na Uganda katika ziwa hilo, yakidhihirisha kushindwa kwa utekelezaji wa mkataba huo. Kwa mujibu wa vyanzo vya ndani huko Kyavinyonge, wanajeshi wa Kongo walivuka mpaka wa ziwa wakati wa doria, jambo lililosababisha majibu ya haraka kutoka kwa jeshi la majini la Uganda. Tukio hili si la kipekee, bali ni sehemu ya mlolongo wa makabiliano yanayodhoofisha uhusiano wa kidiplomasia kati ya Kinshasa na Kampala.

Ingawa mkataba wa 2018 ulipendekeza mifumo ya uratibu, uangalizi wa pamoja na mgawanyo wa haki wa rasilimali, hali halisi ya utekelezaji wake ni ya kusikitisha. Hakuna alama wazi za mpaka wa ziwa, na kamati za pamoja hazifanyi kazi, hali inayochochea tafsiri za upande mmoja kuhusu mamlaka ya eneo.

Upungufu huu wa kitaasisi unaathiri moja kwa moja jamii zinazozunguka ziwa. Wavuvi wa Kongo, wakikabiliwa na uhaba wa samaki katika maji yao, hujikuta wakivuka mipaka isiyoeleweka vizuri. Kwa upande mwingine, jeshi la majini la Uganda hufanya ukamataji, mara nyingi ukilalamikiwa kuwa wa kiholela, hata ndani ya maji ya Kongo. Matendo haya yanazua hofu na msongo wa mawazo katika vijiji vya wavuvi.

Utafiti uliofanywa na mchunguzi Zobenat Muhindo Kamuha umebaini kuwa hali hii ya kutokuwa na usalama wa kudumu inavuruga kabisa muundo wa kijamii wa eneo hilo. Familia za wavuvi huparaganyika, na nyingine hujikuta katika hali ya umasikini wa kupindukia. Kukosekana kwa mfumo wa usimamizi wa pamoja kunazifanya jamii hizi kukosa ulinzi wa kitaasisi na kuendelea kunyanyaswa bila msaada.

Wakati eneo la Maziwa Makuu tayari linakabiliwa na migogoro mingi, kutokuchukuliwa hatua kuhusu Ziwa Edouard ni tishio kimya lakini halisi kwa amani ya kikanda. Kufufua usimamizi wa pamoja kama ulivyopangwa katika mkataba wa 2018 ni jambo la dharura la kidiplomasia na kibinadamu.

Jumuiya ya kimataifa, pamoja na serikali husika, haiwezi tena kupuuza hali hii. Kufufua mifumo ya mashauriano, kuweka mipaka wazi ya ziwa na kulinda haki za wavuvi ni mambo yanayopaswa kupewa kipaumbele. Ziwa Edouard haliwezi kuendelea kuwa kona iliyosahaulika ya ushirikiano wa kikanda.

Emmanuel Kasereka bin Vikingi